Л.Донскіс: «Маштаб скандалу мы самі яшчэ не ўсведамляем»

Я магу сказаць, што гэта скандал і што яго маштабы мы самі, магчыма, яшчэ не ўсведамляем. Шкада, што так здарылася.

Пра гэтую справу мне бракуе інфармацыі, як і шмат каму бракуе ў нашай дзяржаве. Мне здаецца, што ў Літве няма яснай скаардынаванай палітыкі, а толькі яе фрагменты, якія нярэдка адзін аднаму супярэчаць. На рытарычным узроўні Літва выглядае бездакорна – гэта проста сяброўка беларускай апазіцыі і дэмакратаў, але практыка сведчыць, што цяпер мы какетнічаем з аўтарытарным рэжымам, прынамсі на ўзроўні прэзідэнтуры. Таму вельмі цяжка сказаць, ці існуе якая-небудзь паслядоўная, звязаная і скаардынаваная пазіцыя, якой цяпер можна было б запатрабаваць ад міністэрстваў замежных спраў і юстыцыі. Дзе тая скаардынаваная пазіцыя? Я нават не ведаю, ці такая наогул існуе. Адно не выклікае сумневаў – тут існуе пэўная супярэчнасць.

У тэорыі або прынамсі ў рэторыцы, як я казаў, мы былі сябрамі беларускай апазіцыі. Аднак нельга адначасова гуляць у такую гульню – быць і са злачынным рэжымам, і ў тым самым часе трошачкі – з апазіцыяй.

Або наадварот – трошачкі з Лукашэнкам, і крыху болей – з апазіцыяй. Калі казаць пра ізаляцыю беларускага рэжыму, дык нават і тут чуюцца галасы пра тое, што ізаляцыя або эканамічныя санкцыі супраць Беларусі супярэчылі б нашым эканамічным інтарэсам. Ну хай сабе, гэта яшчэ можна зразумець, хоць прыкметай добрага тону ў кантэксце ЕЗ такія аргумэнты не назавеш. Пазіцыя ЕЗ на гэты конт вельмі ясная – там лічаць, што паводзіны беларускага рэжыму непрымальныя, бо яны парушаюць усе дапушчальныя нормы.

Важная рэч – ці спрабавалі мы адказаць сабе на пытанні, ці існуе якая-небудзь выключная палітыка Літвы ў дачыненні да рэжыму Лукашэнкі, ці мы, будучы дзяржавай ЕЗ, узгаднілі сваю замежную палітыку з Еўразвязам і маем з ім аднолькавую, узгодненую палітыку. Мне здаецца, што тут усе сабакі і закапаныя.

Мы дагэтуль быццам бы ведалі, што падтрымліваем дэмакратычныя перамены ў Беларусі. Мы былі катэгарычна за любы мацнейшы сігнал Лукашэнку. Але сітуацыя змянілася, і мы не можам паводзіць сябе так, быццам бы нічога не змянілася. Змянілася. Такой яснасці ў нашай палітыцы ў дачыненьні да Беларусі, якая, скажам, ёсьць у Польшчы, няма. Іх погляд вельмі строгі, ваяўнічы, непрымірымы. А наша палітыка даволі кампрамісная, непаслядоўная, супярэчлівая, і мне здаецца, што гэта магла быць адной з прычын таго, чаму частка нашых функцыянераў так паводзіць сябе ў дачыненні да беларускай справы. З другога боку, іхнымі дзеяннямі магло маніпуляваць якое-небудзь ведамства, свой уплыў магла мець і іхная некампетэнтнасць. Хоць я і не хачу верыць, што тут выявіўся непрафесіяналізм – гэта занадта адказныя справы, каб нехта наважыўся прыняць на сябе адказнасць і дзейнічаць ад свайго імя. Але, відаць, калі няма моцнай каардынацыі, агульнай канцэпцыі, яснай дзяржаўнай пазіцыі, можна  чакаць новых ганебных памылак.

Кажучы пра магчымасці літоўскіх улад выйсці з гэтага становішча з гонарам, відаць, трэба было б паводзіць сябе так, як патрабуе кодэкс гонару, дзейны ў краінах старой дэмакратыі, дзе той гонар – не пустое слова. У гэтым выпадку я бачу толькі адно выйсце – вельмі ясна ацаніць тое, што адбылося, запатрабаваць адказнасці ад чыноўнікаў, якія былі за гэта адказныя. Думаю, што найбольшую адказнасць мусіла б узяць на сябе Міністэрства юстыцыі, а таксама ўрад, кабінет міністраў, Андрус Кубілюс як прэм’ер, Рэмігіюс Шымашус як міністар юстыцыі, і ўся ўладная кааліцыя, бо ў гэтым сьвеце ніхто не ізаляваны. Бо тое, што адбылося – гэта ня толькі эпізод, гэтая гісторыя можа стаць гістарычным сорамам Літвы. Каб магчы яго змыць, трэба ўчыніць вельмі ясныя дзеянні.

Думаю, што ўрад і Сойм мусяць сабрацца на нечарговай сесіі і выразна абвясціць, што адбылася недапушчальная памылка, якая не павінна паўтарыцца ў гісторыі дэмакратычнай рэспублікі Літвы. Гэта паслала б пазітыўны мэсідж, гэтак жа як і прабачэнне перад беларускай апазтцыяй і Алесем Бяляцкім і перадача Лукашэнку нашай пазтцыі, што яны не мусяць успрымаць гэта як тэндэнцыю, што адбылося непаразуменне, тэхнічная памылка і што ў стстэме прыярытэтаў Літвы нічога не мяняецца. Калі б такое нечарговае пасяджэнне адбылося, я б паверыў, што нашы палітыкі нешта зразумелі.

У Літве не падалі і не ўпадуць галовы міністраў, кабінет у адстаўку не падасць. Не тая этыка ў нашых палітыкаў, не той узровень свядомасці, гэтага ў Літве не было і чакаць гэтага ў будучыні не даводзіцца. І не варта было б спадзявацца такіх дзеянняў ад цяперашняга кабінету.

А што да патрабавання прэзідэнткі, што міністар юстыцыі мусіў бы пакараць вінаватых, я думаю, што гэта памылка, закладзеная ў самой фармулёўцы праблемы. Сячы другарадныя галовы, якія хутчэй за ўсё атрымалі нейкія блытаныя або хаатычныя сігналы і няправільна іх расшыфравалі або, наадварот, вельмі добра расшыфравалі, толькі няясна, якая арганізацыя іх паслала – справа бессэнсоўная. Прэзідэнтура зрабіла б вельмі вялікую памылку, калі б паспрабавала «задобрыць» народны гнеў, узяць і знесці пару другарадных ці трэцярадных галоў.

Мне здаецца, што прэзідэнт гэтую справу мусіць ацаніць вельмі сур’ёзна. Не хачу быць дрэнным прарокам, але яна можа пацярпець фіяска: гэтыя справы далёка не нявінныя. Занадта сур’ёзнае становішча, каб можна было абысціся нейкім, так сказаўшы, звычайным дзеяннем, калі здымаеш пару галоў і кажаш: бачыце, справядлівасць трыумфавала. Ніякая справядлівасць тут не трыумфавала, тыя другарадныя галовы ніколі б не наважыліся самі зрабіць тое, што зрабілі. За імі хаваўся або першы эшалон палітыкаў, або ўстановы, якія не любяць публічна інфармаваць пра сваю дзейнасць.

Значыць, прэзідэнт мусіла б вельмі прынцыпова ўсё ацаніць, узяць на сябе частку адказнасці і заявіць, што надалей такое не паўторыцца. Я не сумняваюся, што разам з ёй гэта мусіў бы зрабіць і прэм’ер-міністар. Бо тут гаворка не пра іх, а пра Літоўскую дзяржаву.